Rozpoznanie sytuacji społeczności żydowskiej w Polsce oraz podjęcie dialogu o mniejszościach narodowych w naszym kraju to główne cele akcji inicjowanej przez Fundację Chai.
Położenie mniejszości żydowskiej w dzisiejszej Polsce to kluczowe zagadnienie projektu badawczego „Sytuacja mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych w wybranych państwach Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem mniejszości żydowskiej”. Projekt koordynowany jest przez Fundację Chai, a realizowany w ramach programu Erasmus+ od 2017 roku. Wyniki tego badania wraz z obserwowaną polaryzacją dyskursu medialnego, skłoniły Fundację Chai, od lat działającą w obszarze edukacji społecznej, do zainicjowania ogólnopolskiej kampanii „Polska różnorodna” (#PolskaRoznorodna).
Jej celem jest między innymi budowanie płaszczyzny dialogu i poszukiwanie działań, które w dalszej perspektywie mogą zapobiec eskalacji zachowań o charakterze ksenofobicznym.
Jak wynika z raportu Fundacji Chai, badana społeczność żydowska czuje się dumna ze swego pochodzenia, miejsca zamieszkania, regionu, a także z faktu bycia częścią wspólnoty europejskiej. Jej stosunek do Unii Europejskiej jest pozytywny, co więcej – wręcz afirmatywny. Połowa badanych deklaruje, że jest zadowolona ze swojego statusu. Inni przyznają, że byliby gotowi rozważyć emigrację, gdyby zmusiły ich do tego okoliczności.
Kluczową przesłanką „bycia Żydem” jest dla badanych przedstawicieli mniejszości żydowskiej w Polsce uczestnictwo w uroczystościach religijnych i rodzinnych o charakterze tradycyjnym. Ważne w budowaniu żydowskiej tożsamości są także możliwości uczenia się o historii i kulturze Żydów. 95 procent badanych posługuje się w domu językiem polskim. Istotnym elementem tożsamości dla dużej części respondentów jest komponent polskości. Wspomina o nim w różnych formach ponad połowa badanych.
„Raport zrealizowany w ramach programu Erasmus+ przybliża specyfikę polskiej społeczności żydowskiej i z pewnością przysłuży się lepszemu zrozumieniu sytuacji innych mniejszości i ich problemów. To dobry punkt wyjścia dla takich akcji jak kampania „Polska różnorodna”. W obecnej sytuacji dialog z mniejszościami i o mniejszościach jest niezwykle potrzebny i – jak sądzę – możliwy. Polska była i jest wielokulturowa. Mieszkam tu od wielu lat, tu dorastają moje dzieci. Wiem, że w Polsce jest miejsce na etniczną i religijną różnorodność. Oczywiście o ile nie opuścimy rąk wobec trudności i będziemy nad tym razem pracować” – powiedział rabin Szalom Dow Ber Stambler ze wspólnoty Chabad Lubawicz.
W projekcie realizowanym przez Fundację Chai badano także subiektywne doświadczenia przejawów antysemityzmu w przestrzeni publicznej. Według badań PewResearch Center z 2015 r. w około 2/3 państw europejskich zorganizowane grupy społeczno-polityczne odwołujące się do nacjonalizmu i szowinizmu zwracają się – w sposób bezpośredni i pośredni – przeciwko mniejszościom religijnym. Jest to znacznie częstsze w Europie (30 z 45 państw, czyli w ok. 67%), niż w innych częściach świata (38%). Wyniki analizowanego raportu zdają się potwierdzać tę tezę.
W zgodnej opinii badanych zachowań antysemickich w Polsce w sferze publicznej nie brakuje. 2/3 respondentów w ciągu ostatnich 12 miesięcy odczuło osobiście niechęć otoczenia do Żydów lub spotkało się z dyskryminacją bądź prześladowaniami ze strony innych z uwagi na pochodzenie lub wyznawaną religię.
Do zachowań o podłożu antysemickim najczęściej dochodzi na ulicach, w środkach transportu publicznego, sklepach czy na targach. Względnie wolne od przejawów antysemityzmu są w Polsce sądy i urzędy, uczelnie i placówki oświatowe, ośrodki zdrowia i szpitale, gdzie do sytuacji takich dochodziło najrzadziej, jakkolwiek niepokojące jest, że w ogóle miały tam miejsce. Badani nie narzekali także na kontakty z policją i służbami mundurowymi.
„W raporcie udało się opisać sytuację mniejszości żydowskiej w kilku krajach – Polsce, Austrii, Belgii, Hiszpanii, Słowacji i na Węgrzech. Wyniki są bardzo ciekawe. Należy jednak wyraźnie powiedzieć, że w trakcie realizacji badania musieliśmy przełamać duży opór ankietowanych związany z uczestnictwem, mimo zapewnień o zachowaniu anonimowości. To bardzo niepokojący sygnał, odzwierciedlający aktualne nastroje społeczne i rosnące obawy o bezpieczeństwo wśród członków tej grupy społecznej” – powiedział profesor Konrad Zieliński, historyk i politolog z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, jeden z autorów raportu.
Zdaniem przedstawicieli Fundacji Chai kluczem do poprawy sytuacji jest dialog. Dlatego kampania #PolskaRoznorodna ma z jednej strony na celu upowszechnienie wyników raportu, a z drugiej zainspirowanie dyskusji społecznej na temat różnorodności. W ramach akcji zaplanowano szereg wykładów na wyższych uczelniach, spotkania z mediami i debaty, które zrealizowane zostaną od marca do czerwca 2018 roku.
