Około 30 wolontariuszy porządkowało gorzowski cmentarz żydowski. Odkryli zarośnięte nagrobki i wykonali ich dokumentację. Najstarsza macewa ma prawie 300 lat!
Cmentarz żydowski w Gorzowie Wlkp. przy ul. Gwiaździstej jest jedyną zachowaną w tym mieście przedwojenną nekropolią. Pomimo zniszczeń dokonanych w latach PRL, wciąż świadczy o obecności Żydów w Landsbergu. Obok tradycyjnych macew znajdują się na nim również okazałe grobowce architektoniczne.
– Ten cmentarz to skarb. Trzeba o niego dbać nie tylko przez prace konserwatorskie, lecz przede wszystkim przez pielęgnowanie pamięci – podkreśla prof. Małgorzata Czabańska-Rosada z Akademii im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wlkp.
Od 2009 r. cmentarz jest własnością warszawskiej Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Od kilkunastu lat opiekuje się nim Stowarzyszenie Człowiek w Potrzebie Wolontariat Gorzowski.
– Dzięki udziałowi w realizowanym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa programowi „Wspólnie dla dziedzictwa” mogliśmy wspomóc Stowarzyszenie i przeprowadzić dodatkowe prace – mówi Krzysztof Bielawski z Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. – Ich celem było m.in. odsłonięcie i udokumentowanie nagrobków, które pokryła roślinność.
W ramach projektu „Wspólnie dla dziedzictwa” w pracach wzięło udział około 30 wolontariuszy. W większości byli to uczniowie 2 Liceum Ogólnokształcącego m. Marii Skłodowskiej-Curie w Gorzowie Wlkp. oraz studenci Akademii im. Jakuba z Paradyża. Dołączyli do nich także inni mieszkańcy miasta. Dla wielu z nich była to pierwsza wizyta na tym cmentarzu.
Gorzów Wielkopolski, fot. Krzysztof Bielawski
W ostatnich dniach wolontariusze odkryli i sfotografowali kilkadziesiąt macew. Na podstawie zdjęć Sławomir Pastuszka, badacz cmentarzy i członek gminy żydowskiej w Katowicach, przetłumaczył inskrypcje i wykonał karty ewidencyjne nagrobków. Dokumentacja trafi do Narodowego Instytutu Dziedzictwa i Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, będzie też dostępna na stronie www.fodz.pl.
Wśród zinwentaryzowanych nagrobków jest macewa z 1734 r. lub 1737 r., która przetrwała w wypalonym pniu potężnego drzewa – pomnika przyrody. To cenny przyczynek do historii cmentarza. Do tej pory w publikacjach podawano, że najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1759 r.
– Liczę też, że publikacja odczytanych z inskrypcji nazwisk pomoże potomkom Żydów z Landsberga odkrywać ich korzenie rodzinne – dodaje Krzysztof Bielawski.
Wsparcie Narodowego Instytutu Dziedzictwa pozwoliło również zorganizować prelekcję o cmentarzach żydowskich i spacer śladami Żydów w Gorzowie Wlkp. Narzędzia zakupione w ramach programu będą używane podczas kolejnych prac porządkowych.
Projekt „Cmentarz żydowski w Gorzowie Wielkopolskim – prace porządkowe, dokumentacja i popularyzacja wiedzy o cmentarzu” został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – „Wspólnie dla dziedzictwa”.
