“Niedzielne nabożeństwo podczas święta Sukot” – taki podpis zamieszczono pod jednym ze zdjęć na wystawie Re-generation amerykańskiego fotografika Chucka Fishmana. Ja widzę na tym zdjęciu coś więcej. To Przemek, który świetnie gra na gitarze i zna wszystkie przeboje Abby. To Piotr, który jeździ do niewielkich miejscowości z wykładami o kulturze żydowskiej. To społeczność, w której wielu odnalazło rodzinę.
Życie żydowskie w Polsce miało przestać istnieć po wojnie. Garstka ocalonych albo wyjeżdżała do innych krajów, albo zapadała się w starość w ciszy, wśród murów dawnych synagog, uparcie milczących o swojej przeszłości. Jak widzieli żydowską przyszłość ci seniorzy, zatrzymani na zdjęciach Fishmana w latach 70-tych? Byli strażnikami pamięci nie tylko o swoich bliskich, ale też o przedwojennych sąsiadach i znajomych, których nie miał kto wspominać.
Fishman zabrał nas w podróż do przeszłości, kiedy w koszernej stołówce na Twardej 6 w Warszawie odbywały się wspólne posiłki, rozmowy, wspomnienia tych, którzy uparcie trwali przy swoim losie. Rozpoznajemy ściany budynków, ale nie znamy wszystkich ludzi, którzy byli tam przed nami. Co nas z nimi łączy? Czy dzisiejsza społeczność, choć niewątpliwie liczniejsza, nadal jest namiastką rodziny?
Obawy o przyszłość polskich Żydów były uzasadnione. Dziś gminy mają coraz więcej członków, wiele osób przechodzi proces konwersji na judaizm, a jeszcze więcej bierze udział w różnego rodzaju festiwalach kultury żydowskiej. To jednak nie zmienia faktu, że antysemityzm wciąż istnieje – już nie tylko na anonimowych forach internetowych, ale w przestrzeni publicznej, wśród polityków i osób popularnych. Te dwie przeciwstawne tendencje współistnieją ze sobą od lat. Która z nich okaże się silniejsza? To pewnie zależy od nas samych.
Życie żydowskie w Polsce się rozwija, ale to te stare fotografie niosą ze sobą prawdziwą magię. Są filarem naszej świadomości i wiedzy o przeszłości. Są mostem łączącym nas z czasem, którego nie mogliśmy pamiętać. To na zdarzeniach utrwalonych przez Fishmana zbudowana jest współczesna żydowska tożsamość.
RE-GENERATION. Życie żydowskie w Polsce/Jewish life In Poland – wystawa prac amerykańskiego fotografika Chucka Fishmana jest czynna od 7 sierpnia do 28 października w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie. Kuratorzy wystawy: Teresa Śmiechowska (Żydowski Instytut Historyczny), Tomasz Strug (Galicja Żydowskie Muzeum).
